Johannes Brahms, 4. Senfoni'sini Avusturya'nýn Steiermark bölgesindeki Mürzzuschlag kasabasýnda tatil yaptýðý 1884 ve 1885'in yaz aylarýnda bestelemiþtir. Ancak baþlangýçta dostlarý bile tepki göstermiþ, piyano düzenlemesini dinleyen, acý dilli eleþtirmen Eduard Hanslick ilk bölüm Allegro için þöyle demiþtir: "Tüm bölüm boyunca, zeki fakat çekilmez iki kiþi tarafýndan dövüldüðüm hissine kapýldým."

Buna karþýlýk, Brahms'ýn eserlerini inceleyerek düþüncelerini mektuplarla belirten öðrencisi ve yakýn dostu, amatör piyanist Elizabeth von Herzogenberg (1848-92) daha gerçekçi hüküm vermiþtir: "Temalar ve kontrpuan yönünden çok ince düþünülerek, o kadar derine inilmiþ ki, ancak üstün vasýflý dinleyicilerin anlayabilecekleri ayrýntýlar, geniþ kitlelerin kapasitesini aþmýþ ve böylece ulaþýlmak istenen gayenin duygusal etkisi gözden kaçmýþ..."

Brahms da, belki çevresinin eleþtirilerini düþünerek, eserin ilk yorumu için Viyana yerine küçük bir kasabayý seçmiþtir. Hans von Bülow'un gözetiminde çalýþan deneyimli bir saray orkestrasýna sahip olan Meiningen'de 25 Ekim 1885 günü senfonisini ilk kez kendi yönetmiþ ve büyük baþarý kazanmýþ, hatta Beethoven'den beri en görkemli scherzo olarak kabul edilen üçüncü bölüm tekrarlanmýþtýr. Bunun üzerine bu orkestrayla hemen turneye çýkan Brahms, Almanya ve Hollanda'da konserler vermiþtir.


Bölümler

Eser yaklaþýk 40 dakikadýr ve 4 bölümden oluþur:

I. Allegro non troppo (Mi Minor)
II. Andante moderato (Mi Minor/Mi Major)
III. Allegro giocoso (Do Major)
IV. Allegro energico e passionato (Mi Minor)


Ýlk bölüm 4/4'lük ölçüde, Mi minör tonda, pek hýzlý olmayan (Allegro non troppo) tempoda, kemanlarýn giriþe bir gereksinme duymadan 20 mezür boyunca sunduklarý, geniþ ve duygulu bir balad benzeri ana temayla baþlar. Tahta üfleme çalgýlar temanýn bölmelerini, soru-cevap þeklinde yankýlanýrmýþ gibi, kanon benzeri ve enerjik olarak duyurur. Kornolar armoniyi pekiþtirir; bas yaylýlar ritmik yönü vurgular.

Her çalgý bilinçle, verilen görevleri canla baþla yürütür; tema her kez deðiþik eþlikle sunulur. Romantik olmasýna karþýn, kahramanlýðý ve þövalye ruhunu yansýtan ikinci temadan önce, yan temalar da sergilenir. Karþýtlýðý güçlendiren duygulu viyolonsel motifi özellikle ilgi çeker. Kýsa serimden (exposition) sonraki tekrarda, tema güçlü olarak anýtsal biçimde duyurulur ve bölümün zirvesi oluþur.

2. Bölüm 6/8'lik ölçüde, Mi Majör tonda aðýrca ve ýlýmlý (Andante moderato) tempoda, ön plandaki kornolarýn duyurduðu, sanki orta çaðdan kalmýþ karanlýk bir balad ile baþlar. Birinci bölümden motifler kýsaca anýmsanýr. Orta bölmede viyolonsellerin ana temayla iliþkili duygulu temasý, kemanlarýn gizemli motiflerle ördükleri figürlerle iþlenir.

2/4'lük ölçüde, çabuk ve þakrak (Allegro giocoso) tempoda giren 3. Bölüm, yine E. von Herzogenberg'in anlatýmýyla "Tatlý ve zarif þölenden sonra gelen, sert ve güçlü mizacýna alýþmak için bir soluk gerektiren, ancak kýsa sürede oynaklýðýna ve hýzýna insanýn yürekten kapýldýðý Scherzo", gerçekten de Brahms'ýn bir benzerini daha yazmadýðý türdendir. Vahþice, þeytani bir þakacýlýkla geliþen tema yine birinci bölümden kaynaklanýr.

Brahms'ýn burada ek olarak kullandýðý pikolo flüt, kontrfagot, üç timpani, üçgen ve tiz sesli Do klarnet sýçrayarak ilerleyen, her türlü nüansý deneyen, tutkulu anlardan duygusallýða, fýsýldayýþlara bile uzanarak geliþen bölümde, hiçbir zaman azalmayan gerilimi yansýtmakta yardýmcý olur. Biraz daha az hýzlý (Poco meno presto) tempodaki bölmede ise, birinci bölümün kahramanlýk motifini korno ve fagotlar sunar.

Varyasyon sanatýnýn bir zirvesi olarak kabul edilen ve 3/4'lük ölçüde giren 4. Bölüm, enerjik ve tutkulu çabukluktaki (Allegro energico e passionato) bir tempoda, korno ve trombonlarýn sunduðu temayla baþlar. Brahms, Bach'ýn sekiz mezürlük küçük bir passacaglia temasýný birbirine baðlý 30 varyasyonla geliþtirerek Barok form chaconne ile sonat formunu kaynaþtýrýr; bazen baslarda, bazen melodi olarak, bazen orta seslerde duyurarak güç bir görevi yerine getirir.

Ayrýca varyasyonlarý da bir sonat formunda düzenlemiþtir: ilk 11 varyasyon sonatýn enerjik ana bölümünü; onu izleyen dört varyasyon lirik bölmeyi; 16. varyasyonda tekrar duyulan özgün tema, heyecanlý geliþtirim (developpement) bölmesine uzanýþý; 23., 24. ve 25. varyasyonlar ise ilk üçe dönerek tekrar (reprise) bölmesini belirler. Coda'ya dönüþen 30. varyasyonla sert orkestra akorlarý eseri sona erdirir.

�lginizi �ekecek, �neririm:
Johannes Brahms, Senfoni No. 1 Op. 68 Do Minor