Do minör Piyano Konçertosu No. 24, K. 491, Wolfgang Amadeus Mozart tarafından günümüzde fortepiyano olarak bilinen erken dönem bir piyano türü ve orkestra için bestelenmiş bir konçertodur. Mozart konçertoyu 1785-1786 kışında bestelemiş ve La majör 23 numaralı Piyano Konçertosu'nu tamamladıktan üç hafta sonra, 24 Mart 1786'da bitirmiştir. Eseri kendisi seslendirmeyi planladığı için Mozart solist partisini tam olarak yazmamıştır. Prömiyeri 1786 yılının Nisan ayı başında Viyana'daki Burgtheater'da yapılmış olan eser, kronolojik olarak Mozart'ın 23 orijinal piyano konçertosunun yirmincisidir.

Eser Mozart'ın bestelemiş olduğu iki minör ton piyano konçertosundan biridir, diğeri Re minör No. 20'dir. Mozart'ın diğer piyano konçertolarının hiçbirinde daha geniş bir enstrüman dizisi yoktur: eser yaylılar, nefesliler, kornolar, trompetler ve timpani için yazılmıştır. Üç bölümden ilki olan Allegro, sonat formundadır ve Mozart'ın önceki konçertolarının açılış bölümlerinden daha uzundur. İkinci bölüm, Larghetto, E♭ majör çarpıcı derecede basit bir ana temaya sahiptir. Son bölüm olan Allegretto, Do minörde bir tema ve sekiz varyasyondan oluşur.

Eser, Mozart'ın konçerto türündeki en gelişmiş bestelerinden biridir. Bu konçertonun ilk hayranları arasında Ludwig van Beethoven ve Johannes Brahms da yer alır. Müzikolog Arthur Hutchings, bir bütün olarak ele alındığında Mozart'ın en büyük piyano konçertosu olduğunu ifade etmiştir.


Eserin arkaplanı

Mozart, art arda bestelenen üç konçertodan oluşan bir setin üçüncüsü olan bu konçertoyu 1785-86 kışında Viyana'da bestelemiştir. Üç konçertoluk setin diğerleri Mi majör No. 22 ve La majör No. 23'tür. Mozart, Figaro'nun Düğünü adlı komik operasının prömiyerinden kısa bir süre önce No. 24'ün bestesini bitirmiş olup, bu iki eser Köchel kataloğunda 491 ve 492 olarak yan yana numaralandırılmıştır. Aynı zamanda bestelenmiş olmalarına rağmen, iki eser arasında büyük bir tezat vardır: opera neredeyse tamamen majör tonlardayken, bu konçertoysa Mozart'ın az sayıdaki minör tonlu eserlerinden biridir. Piyanist ve müzikolog Robert D. Levin, konçertonun, kendisinden önce gelen iki konçerto ile birlikte, Mozart'ın komik operayı bestelediği sırada yaratıcılığının daha karanlık bir yönü için bir çıkış noktası olarak hizmet etmiş olabileceğini öne sürmektedir.

Konçertonun prömiyeri 3/7 Nisan 1786'da Viyana'daki Burgtheater'da yapılmış olup, Mozart solist olarak yer almış ve orkestrayı piyano başından yönetmiştir.

Mozart'ın ardından eşi Constanze 1800 yılında eserin orijinal partisyonunu Offenbach am Main'li yayıncı Johann Anton André'ye satmıştır. On dokuzuncu yüzyıl boyunca birçok özel elden geçtikten sonra İskoçyalı bir hayırsever olan Sir George Donaldson tarafından 1894 yılında Kraliyet Müzik Koleji'ne bağışlanmıştır. El yazması orijinal halen Kraliyet Müzik Koleji'ndedir. Orijinal partisyonda tempo işaretleri olmadığından, her bölümün temposu yalnızca Mozart'ın kataloğa yaptığı girişlerden bilinmektedir. Orijinal partisyondaki orkestra bölümleri açık bir şekilde yazılmıştır. Öte yandan solo partiler genellikle eksiktir: Mozart partisyonda pek çok kez gamların ya da kırık akorların sadece dış kısımlarını notalamıştır. Bu durum Mozart'ın eseri icra ederken solo bölümün büyük bir kısmını doğaçlama yaptığını düşündürmektedir. Nota ayrıca, birinci bölümün orkestral ekspozisyonunun ikinci teması da dahil olmak üzere sonradan yapılan eklemeler içerir. Müzikolog Friedrich Blume'un Mozart'ın "belli ki büyük bir aceleyle ve içsel gerginlik altında yazmış olmasına" bağladığı nota yazımında zaman zaman hatalar bulunmaktadır.


Bölümler

Konçerto aşağıdaki üç bölüme ayrılmıştır:

1. Do minör Allegro,
2. E♭ majör Larghetto,
3. Do minör Allegretto (Varyasyonlar), sekiz varyasyon ve coda.

Konçerto bir flüt, iki obua, iki klarnet, iki fagot, iki korno, iki trompet, timpani ve yaylılar için yazılmıştır. Bu Mozart'ın herhangi bir konçertosu için bestelediği en geniş enstrüman dizisidir.

Mozart'ın piyano konçertoları arasında hem obualar hem de klarnetler için yazılmış sadece iki eserden biri olup (diğeri olan iki piyano için konçertosunun revize edilmiş versiyonunda sadece klarnetler vardır), klarnet o zamanlar geleneksel bir orkestra enstrümanı olarak kullanılmazdı. Robert D. Levin şöyle yazıyor: "Obua ve klarnetlerin dahil edilmesinden kaynaklanan rüzgar sesi zenginliği, konçertonun temel tınısal karakteristiğidir: her üç bölümde de rüzgarlar zaman zaman yaylıları tamamen kenara iter."

Konçertonun solo enstrümanı "çembalo" olarak notaya alınmıştır. Bu terim genellikle klavseni ifade ediyor olmakla birlikte, Mozart bu konçertoda bu terimi modern piyanonun on sekizinci yüzyıldaki öncülü olan ve diğer özelliklerinin yanı sıra dinamik açıdan klavsenden daha gelişmiş olan fortepiyanoyu da kapsayan genel bir terim olarak kullanmıştır.


I. Allegro

İlk bölüm Mozart'ın daha önce konçerto türünde bestelediklerinden daha uzun ve karmaşıktır. Mozart'ın 27 piyano konçertosu arasında, Sol Majör No. 4, Fa Majör No. 11 ve Mi Majör No. 14 üçlü ölçüyle başlayan diğer eserlerdir.

Birinci bölüm, Klasik dönemin sonat formundaki konçerto bölümlerinin standart ana hatlarını takip eder. Orkestral bir ekspozisyonla başlar, bunu solo ekspozisyon, gelişme bölümü, rekapitülasyon, kadans ve coda izler. Bu geleneksel taslak içinde Mozart kapsamlı yapısal yeniliklere girişir.


II. Larghetto

Alfred Einstein konçertonun ikinci bölümü için "en saf ve en dokunaklı sükunete sahip ve üstün bir ifade sadeliğine sahip" demiştir. Larghetto olarak adlandırılan bölüm, E♭ majör tonundadır. İkinci bölümde yer almayan trompetler ve timpani üçüncü bölümde geri döner.

Bölüm, solistin dört ölçülük ana temayı tek başına çalmasıyla açılır; daha sonra orkestra tarafından tekrarlanır.

Bu tema Michael Steinberg'in sözleriyle "aşırı basit" bir temadır. Donald Tovey, son derece yalın ve süslemeden yoksun olan dördüncü ölçüden "naif" olarak bahseder, ancak Mozart'ın böyle olmasını amaçladığını düşünür. Mozart'ın bölümün ilk taslağı çok daha karmaşık olmakla beraber, olasılıkla ilk bölümün karanlık yoğunluğuna karşı daha büyük bir kontrast sağlamak için temayı basitleştirmiştir. Orkestra ana temayı tekrarladıktan sonra, Girdlestone'un solist tarafından süslenmesi beklenen ve "sadece bir taslak" olarak adlandırdığı çok basit bir köprü, bir geçiş pasajı vardır ve "bunu basılı olarak çalmanın Mozart'ın anısına ihanet etmek" olduğunu savunulur.


III. Allegretto

Üçüncü bölümde Do minör bir tema ve üzerinde sekiz varyasyon yer alır. Hutchings bunu "hem Mozart'ın varyasyon formundaki en iyi denemesi hem de en iyi konçerto finali" olarak değerlendirmiştir.

Bölümün tempo işareti Allegretto'dur. Rosen bunun marş benzeri bir hız gerektirdiği görüşündedir ve bölümün "hızlı bir temponun açılış bölümüyle orantılı bir güç vereceği yanılgısı altında genellikle çok hızlı alındığını" savunur. Piyanist Angela Hewitt ise bu bölümde bir marş değil, "uğursuz bir dans" görür.

Bölüm, birinci kemanların diğer yaylı ve üflemeli çalgılar eşliğinde temayı seslendirmesiyle açılır. Bu tema, her biri tekrarlanan sekiz ölçülük iki kısımdan oluşur: ilk kısım do minörden sol minöre modüle olurken, ikinci kısım ise tekrar do minöre modüle olur. Solist temanın ifadesinde herhangi bir rol oynamaz, sadece Varyasyon I'e girer. Burada piyano temayı sade bir yaylı eşliği üzerinde süsler.

II'den VI'ya kadar olan varyasyonlar Girdlestone ve Hutchings'in "çift" varyasyon olarak tanımladıkları varyasyonlardır. Her bir varyasyonda, temadan alınan sekiz ölçülük kısımların her biri tekrarlandığında daha da çeşitlenir. IV ve VI numaralı varyasyonlar majör tonlardadır. Tovey ilkinden (La♭) "neşeli", ikincisinden (Do) ise "zarif" olarak bahseder. İki majör anahtar varyasyon arasında V. varyasyon Do minöre döner; Girdlestone bu varyasyon için "en dokunaklı varyasyonlardan biri" demiştir. VII. varyasyon, her sekiz ölçülük kısımın tekrarını atladığı için önceki varyasyonların yarısı uzunluğundadır. Bu varyasyon, dominant bir akorla doruğa ulaşan ve bir kadansın gelişini haber veren ekstra üç ölçülük bir pasajla sona erer.

Kadansın ardından solist sekizinci ve son varyasyonu tek başına açar, orkestra 19 ölçü sonra katılır. Son varyasyonun gelişi aynı zamanda ölçü değişikliğini de beraberinde getirir: kesik ortak zamandan bileşik çift zamana. Hem son varyasyon hem de onu takip eden koda çok sayıda Napoliten-altılı akor içerir. Girdlestone, koda'nın en sonunda "minör modun zaferini çaresizlikle ilan ettiğini" ifade ederek bu akorların "akıldan çıkmayan" etkisine dikkat çekmiştir.