Klasik Müzik | Besteciler | Eserler | Solistler | Şefler | Bilgiler
Besteci Tanıtımı
Ankara Devlet Konservatuarı'nın kurulmasında rol almış, 1948'de bu kurumun müdürlüğünü yapmış, iki kere Ankara Devlet Opera ve Balesi müdürlüğü görevinde bulunmuştur. 1971 yılında aDevlet Sanatçısıa ünvanı verilen ilk 11 sanatçıdan biridir.
Necil Kazım Akses, 1908'de İstanbul'da dünyaya gelmiştir. Babası, Harbiye Nezareti posta müdürlerinden Mehmet Kazım Bey annesi daha sonra Kandilli Kız Lisesi Müdiresi olacak olan edebiyat öğretmeni Emine Hanım'dır1. Keman dersi almaya yedi yaşında başladı. Ortaöğrenimini İstanbul Erkek Lisesi'nde yaptı. Bu sırada Dârülelhan'da (İstanbul Belediye Konservautarı) Cemal Reşit Rey'in armoni sınıfına yazıldı.
Özel olarak önce Mesut Cemil ve sonra Sezai Asal ile viyolonsel çalıştı.
1926'da kendi olanaklarıyla Avusturya'ya giderek Viyana Devlet Müzik ve Temsil Akademisi'ne yazıldı. Burada Walther Kleinecke'nin viyolonsel ve Joseph Marx'ın kompozisyon öğrencisi oldu. Bir yıl sonra Türk hükümetinin bursunu kazanarak, eğitimine devam etti. Viyana Akademisi'nin yüksek lisans derslerini sürdürürken, Prag Devlet Konservatuarıana da kaydoldu. Josef Suk ile yüksek kompozisyon ve Alois Hába ile mikrotonal müzik çalıştı. Her iki kurumun da ileri devre kompozisyon bölümlerinden mezun olarak 1934'te yurda döndü. Viyanaada bulunduğu dönemde Naciye Hanım ile tanışıp evlendi, bu evlilikten kızı Sevil dünyaya geldi.
Yurda döner dönmez Atatürk'ün Ankaraaya gelişinin 15. Yıldönümü nedeniyle ısmarlanan "Bayönder" başlıklı operasını besteyen Necil Kâzım Akses aynı yıl, Ankara'da Musiki Muallim Mektebi'nde öğretmenliğe ve müdür muavinliği görevine başladı. Okulun devlet konservatuarı haline getirilmesi için çalıştı. 1935'te, Ankara Devlet Konservatuvarı'nın kurulması amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı'nın çağrılısı olarak Türkiye'ye gelen Alman besteci Paul Hindemith'in yardımcılığını üstlendi. Soyadı Kanunu çıktığında, müzik öğrenimi görmesi için ailesini ikna etmiş ve kısa süre içinde devlet bursu kazanmasına yardımcı olmuş koruyucusu Hakkı Tarık Usaun isteği ile aAksesa soyadını aldı.
1936'da yeni kurulan bu konservatuvara kompozisyon öğretmeni olarak atandı. Aynı yıl Bela Bartok, Ahmed Adnan Saygun ve Ulvi Cemal Erkin ile birlikte Adana'nın Osmaniye ilçesindeki folklor araştırmalarına katıldı.
1939ada Halkevlerianin 7. Kuruluş yıldönümü nedeniyle gerçekleşen müzik festivalinde verilen bir konserde diğer Türk Beşlerianin eserleriyle birlikte Aksesain aÇiftetellia adlı eseri seslendirildi. 1938-39ada askerliği sırasında ilk taslarklarını yazdığı aAnkara Kalesi, Senfonik Tariha (1942) adlı eseri Ankaraada Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, Berlinade Berlin Şehir Orkestrası tarafından seslendirildi ve Avrupaada plak yapıldı. Bu eser, yurtdışında plağa alınmış ilk Türk yapıtı olma özelliğini kazandı.
1941ade Saadet Hanım ile evlendi, bu evlilikten Okşan(1942) ve oğlu Ahmet (1947) dünyaya geldi3. 1942ade sahne müzikleri besteleun sanatçı, 1945ate Yaylı Çalgılar Üçlüsüanü, 1946ada aBirinci Yaylı Çalgılar Dörtlüsüaanü besteledi. 1946ada Akdenizaden aldığı esinle aPoema adlı eserini yazdı.
1947ade bestelediği aBallada adlı eserden sonra besteciliği bir suskunluk dönemine girdi. 1948'de Konservatuvar müdürlüğü, 1949'da Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü yaptı. Kültür ataşesi olarak Bern'de (1954) ve Bonn'da (1955-1957) bulundu. 1958-1960 yıllarında Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürü oldu. 1971'de yeniden aynı görevi üstlendi. Hükümetin değişmesi ve yeni kültür müsteşarı ile anlaşamaması üzerien 1972'de kendi isteği ile emekli oldu.
Besteci büyük senfonilerni, Melih Cevdet Anday, Orhan Veli, Cahit Külebi gibi Türk şairlerinin eserleri üzerine bestelediği liedleri, büyük korolu yapıtları 1960alardan sonra ortaya koydu4. aKeman Konçertosua, aBirinci Senfonia, aItrianin Neva Kâraı Üzerine Scherzoa gibi önemli eserlerini birbiri ardına yazdı. Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasıanın kuruluşunun 150. Yılı için aBir Divandan Gazela ve aOrkestra Konçertosua adlı eserlerini yarattı. Bir Divandan Gazelade ilk defa arastlamsal" tekniği kullandı.
Necil Kazım Akses, 1971'de "Centre Mediterranéen de Musique Comparée et de Danse"ın kurucu yönetim kurulu üyesi ve başkan vekili seçildi1. İlk defa Devlet Sanatçılığı ünvanının verildiği 1972 yılında bu ünvanın verildiği 11 kişiden birisi oldu.
1976-1977ade bir viyola konçertosu yazdı ve Koral Çalganaa ithaf etti. Eser, 1978ade Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası eşliğinde Çalgan tarafından seslendirildi. İkinci ve Üçüncü Senfonilerini yazdı. Atatürkaün ölümünün 100. Yıldönümü için 1981ade yazdığı aBarış için Savaşa başlıklı senfonik şiir, Atatürk Sanat Armağanıanı aldı. 1983ate Dördüncü Senfoniayi tamamladı.
1985 yılında profeösrlük ünvanı alan Necil Kâzım Akses yaşamının son dönemlerine dek Ankara Devlet Konservatuvarı'nda kompozisyon dersi verdi. 1988ade aAtatürk Diyor Kia başlıklı Beşinci Senfoniasini tamamladı. Artık başka çalışma yapmamaya karar verdiyse de 1990ada aYaylı Çalgılar Dörtlüsüaanü tamamladı. 1992 yılında Sevda Cenap And Vakfıanın Altın Onur Madalyasıana layık görülen Akses, Çanakkale Şehitleriane adanan aÖlümsüz Kahramanlara başlıklı Altıncı Senfonisianin sadece ilk bölümünü tamamlayabildi. 16 Şubat 1999 Salı günü hayata veda etti.
Öldüğü sırada aynı zamanda Bilkent Üniversitesi Müzik ve Sahne Sanatları Fakültesinde kompozisyon derslerini sürdürmekteydi. Akses, besteciliği yanında, yeni ve genç kuşakların yetişmesini sağlayan büyük bir öğretici olarak da öneme sahip bir sanatçıdır.
Adı, Ankaraada ikamet ettiği sırada kaldığı Emek Semtiande bir parka verilmiştir5. Evin İlyasoğlu tarafından hakkında aNecip Kazım Akses: Minyatürden Destana Bir Yolculuka (1998) başlıklı kitap basılmıştır.
Besteciliği
Daha çok büyük senfonik formların yaratıcısı olarak tanınan Necil Kazım Akses'in besteleri belirli evrelerle incelenebilir: Avrupa'daki öğrencilik yıllarına rastlayan ilk çalışmaları 1929'dan 1930'lu yılların sonlara kadar olan dönemi kapsar. "Piyano için Prelüd ve Fügler", "Allegro Feroce", "Piyano Sonatı" ve "Mete Operası" bu dönem ürünlerindendir. Bu dönemi yeni bir atonal stil yaratma istek ve arayışları olarak nitelendirilebilir.
1934'te yurda döner dönmez Atatürk'ün Ankaraaya gelişinin 15. Yıldönümü nedeniyle "Bayönder" başlıklı operasını besteler. Çalışmalarında kuşağının diğer bestecileri gibi geleneksel Türk müziği ve halk müziğinin etkileri vardır. Ancak bu öğeleri doğrudan armonize etmek yoluyla değil, stilize ederek kullanır.
1940'lar ile yeni dönemine girer. Bu dönem ile ve özellikle senfonik eserleri ile bir "Akses stili" belirginleşmeye başlamıştır. Bu stilin özelliğini ezgisel yönden Türk modlarına (makam) dayalı olmak, armonik yönden ise bestecinin kendi deyimiyle, a-modalite teşkil eder. Ankara Kalesi, Ballade, Birinci Senfoni, Keman Konçertosu, Itri'nin Nevakâr'ı Üzerine Scherzo, On Piyano Parçası gibi büyük soluklu eserleri bu dönemi ile ortaya çıkmaya başlar. Orkestrasyon giderek daha yoğunlaşmaktadır.
Necil Kazım Akses'in 1976'da "Bir Divandan Gazel" ile başlayan ve ölümüne dek süren bestecilik evresi son dönemini oluşturur. Besteci bu ileri olgunluk döneminde solistler, korolar ve geniş orkestra için yine büyük çaplı yapıtlar üretmiştir. İyice yoğunlaşan orkestra yazısında, rastlamsallık gibi yirminci yüzyıl müziğinin getirdiği birçok söylemden yararlanmıştır. Bu yönleri ile de "Türk Beşleri"nin yeniliğe en açık üyesi olarak seçkinleşmiştir.
Bestecinin 85 yaşındayken yazmaya başladığı bariton solo, koro ve orkestra için hazırlanmış büyük eserini Çanakkale Şehitlerine armağan ediyordu. "Ölümsüz Kahramanlar" başlığı altında sunduğu bu 6.Senfonisinin ilk bölümü tamamlanmış bir şekilde durmaktadır.
Bestecinin yurt dışında çalınan yapıtlarından bazıları şunlardır:
- "Ankara Kalesi", Fritz Zaun yönetiminde Berlin Şehir Orkestrasıyla 1943'te çalındı(ve Polydor plak şirketince plağı yapıldı).
- "Ballad", yurt dışında en çok çalınan yapıtı olup, 1950'den başlayarak Londra, Edinburgh, Birmingham, Münster, Paris, Teplice, Cluj, Brüksel, Viyana, Bükreş, Tunus, Prag ve Moskova'da yönetildi.
- "Poem"'i 1949'da Franco Caraccioto yönetiminde ve çellist Antonio Saldarelli solistliğinde Roma'daki RAI Senfoni Orkestrası tarafından seslendirildi.
- "Itri'nin Nevakâri Üzerine Scherzo", Sofya, Moskova, Kahire, Budapeşte'de çalındı.
- "Birinci Senfoni" 1968'de Lessing yönetimindeki Viyana Tonkünstler Senfoni Orkestrası tarafından; 1972'de Keman Konçertosu ile birlikte Niyazi Tagizade yönetimindeki Azerbaycan Devlet Senfoni Orkestrası tarafından Bakü'de seslendirildi.
- "İkinci Senfoni", Muhammed Nazar Mommadov yönetimindeki Orkestra Saz tarafından 1997'de Türkmenistan'da çalındı.
- "Keman Konçertosu", EXPO 2000 Hannover'daki Dünya Fuarı münasebetiyle, diğer bazı Türk eserleri ile birlikte, Cihat Aşkın'ın solistliğinde ve Rengim Gökmen yönetimindeki NDR a Radyo Filarmonisi tarafından seslendirildi.
- 1990'lı yıllarda "Yaylı Çalgılar Dörtlüleri" (Numara 1 ve 4), Avrupa'da Dusseldorf, Prag, Bratislava, Budapeşte, Pecs ve Helsinki kentlerinde seslendirildi.
Orkestra Eserleri
- aÇiftetellia, senfonik dans, 1940
- aAnkara Kalesia, senfonik şiir, 1942.
- aBalladea, büyük orkestra için, 1947.
- aEskilerden İki Dansa, 1960.
- a1. Senfonia, 1966.
- aItrianin Nevakarı Üzerine Scherzoa, büyük orkestra için, 1970.
- aSeslenişa, 1973.
- a2. Senfonia, yaylılar için, 1978.
- a3. Senfonia, 1980.
- aOrkestra Konçertosua, 1976 a 1977.
- aBarış için Savaşa, senfonik şiir, 1981.
- a4. Senfonia (Sinfonia Romanesca Fantasia), viyolonsel ve orkestra için, 1983-1984.
- a5. Senfonia (Atatürk Diyor ki), retorik senfoni, koro, çocuk korosu, tenor ve org için, 1988.
Konçertolar
- Şiir, viyolonsel ve orkestra için, 1946.
- Keman Konçertosu, 1969.
- Viyola Konçertosu, 1977.
- Idyll, viyolonsel ve orkestra için, 1980.
Oda Müzikleri
- aAllegro Ferocea, klarnet, saksafon ve piyano için, 1930.
- aPoémea, keman ve piyano için, 1930.
- aSonata, flüt ve piyano için, 1933.
- aÜç Şiira, mezzo soprano ve yaylılar dörtlüsü için, 1933.
- aTrioa, yaylılar için, 1945.
- a1. Yaylılar Dörtlüsüa, 1946.
- a2. Yaylılar Dörtlüsüa, 1971.
- a3. Yaylılar Dörtlüsüa, 1979.
- a4. Yaylılar Dörtlüsüa, 1990.
Solo çalgı için eserleri
- aPrelüd ve Füglera, piyano için, 1929.
- aBeş Piyano Parçasıa, 1930.
- aSonata, piyano için, 1930.
- aMinyatürlera, piyano için, 1936.
- aPiyano için On Parçaa, 1964.
- aCapriccioa, viyola için, 1977.
- aHüzünlü Melodia, viyola için, 1984.
Şan ve Orkestra
- aŞiir ve Müzika, basbariton ve orkestra için, 1935.
- aSenfonik Destana, soprano, koro ve orkestra için, 1973.
- aSolocular Geçitia, soprano, mezzo-soprano, bariton, basbariton ve orkestra için, 1976.
- aÇokseslendirilmiş Türkülera, 1938
- aKonservatuvar Marşıa, (Erkin ile birlikte), 1940.
- aEşliksiz Koro Kompozisyonlarıa, 1947.
- aOn Türküa, eşliksiz karma koro için, 1964.
- a50. Yıl Marşıa, 1973.
- aİstanbulaa Gönül Veren Ozanlara, eşliksiz koro için, 1983.
Şan ve Piyano
- aPortrelera, 1965.
- aŞiirlerle Müzika, 1975.
- aHayır mı, Evet mia, 1988.
Sahne Eserleri
- aAntigonea için müzik, üflemeli çalgılar için, 1936.
- aKral Oedipusa için müzik, kadınlar korosu ve üflemeli çalgılar için, 1936.
- aJül Sezara, için müzik, üflemeli çalgılar için, 1936.
Ödüller
- 1957ade Almanyaanın birinci derece aYaratıcı Hizmet Ödülüa
- 1963ate, İtalyaanın aCavalliere Officiale unvanıa,
- 1971ate, Türkiye Cumhuriyeti aDevlet Sanatçısıa ünvanı,
- 1973ate, İtalyaanın aCommendatore Madalyasıa,
- 1973ate Tunusaun aHabib Burgiba Sanat, Kültür Madalyasıa
- 1981'de aAtatürk Sanat Armağanıa
- 1992'de And Vakfıanın aOnur Ödülü Altın Madalyasıa
- 1998'de İstanbul Üniversitesi "Fahri Doktor" unvanı
Bu yazının telif hakkı Klasik Notları sitesine ait olup, KlasikNotlari.com klasik müzik sitesinden alınmıştır.
Takip edilmekten korkmuyoruz!.. Takip için tıklayın: twitter.com/klasiknotlari
İlgili Yazılar
Referans bilgisi: "Necil Kazım Akses", 2012 , Klasik Notları sitesi, http://www.klasiknotlari.com/tr/311/Necil Kazim Akses.html
Sayfayı Paylaşayım
Klasik Müzik | Besteciler | Eserler | Solistler | Şefler | Bilgiler | Hakkında | İletişim
